در مراسم هفتگى اجتماعى مسلمین ، نماز جمعه جایگاه والایى دارد و نه تنها یک عبادت ، بلکه مظهر وحدت مسلمین و شکوه و عظمت اسلام است و آگاهى پیروان قرآن را بالا مى برد و نماز عبادى ، سیاسى محسوب مى گردد.

قرآن کریم ، درباره نماز جمعه ، مى فرماید: یَااءَیُّهَا الَّذِینَ ءَامَنُوَّاْ إِذَا نُودِىَ لِلصَّلَوةِ مِن یَوْمِ الْجُمُعَةِ فَاسْعَوْاْ إِلَى ذِکْرِ اللّهِ وَذَرُواْ الْبَیْعَ  ۱

اى ایمان آوردگان ! وقتى به نماز روز جمعه ندا داده مى شود، به سوى یاد خدا بشتابید و داد و ستد را راها کنید.

کیفیّت نماز جمعه

نماز جمعه در عصر غیبت ، واجب تخییرى است و انسان مى تواند نماز جمعه بخواند یا نماز ظهر.

نماز جمعه دو رکعت است و حتماً باید بصورت جماعت خوانده شود. پیش از نماز، دو خطبه واجب است که خطیب ، در آنها علاوه بر دعوت به تقوا، مسائل اجتماعى سیاسى مسلمانان را هم باید مطرح کند.

وقت آن ، از آغاز ظهر تا حدود یک ساعت پس از اذان است و از آن دیرتر روا نمى باشد.

حداقل افرادى که با حضور آنان نماز جمعه تشکیل مى شود، پنج نفر است . فاصله دو نماز جمعه ، نباید کمتر از یک فرسخ باشد.

گوش دادن به خطبه هاى نماز جمعه واجب است . شرکت نکردن بدون عذر، در نماز جمعه ، نشانه نفاق است .

بهتر است که امام جمعه ، در رکعت اوّل ، پس از حمد، سوره جمعه را بخواند و در رکعت دوم ، سوره منافقین را.

رسول خدا صلّى اللّه علیه و آله فرموده است : خداوند با سوره جمعه ، مؤ منان را گرامى داشته است ، از این رو، پیامبر صلّى اللّه علیه و آله به عنوان بشارت آنان ، جمعه را سنّت کرده و بعنوان توبیخ منافقان ، سوره منافقین را لازم ساخته است .[2]

اهمیّت نماز جمعه

در این زمینه ، احادیث بسیارى نقل شده که در اینجا مجال پرداختن به آنهانیست .[3]

رسول خدا صلّى اللّه علیه و آله نماز جمعه را حج مساکین دانسته [4]و آنرا موجب آمرزش گناهان شمرده است .[5]

نماز جمعه ، نمایش وحدت و قدرت مسلمانان و میعاد نمازگزاران مؤ من است .

رسول خدا صلّى اللّه علیه و آله در آغاز هجرت ، وقتى به مدینه رسید، اوّلین نماز جمعه را براى مردم بپا داشت و این اجتماع شکوهمند و سازنده را پایه گذارى کرد.

این نماز، بعد سیاسى و حکومتى دارد. خطیب و امام جمعه ، یا حاکم مسلمین است ، یا کسى که از طرف رهبرى ، به این سمت منصوب شده است

آثار نماز جمعه

. برکات و آثار سازنده تربیتى و اجتماعى این عبادت سیاسى بسیار است ، که به چند نمونه اشاره مى شود:

1- تقویت روحیّه اخوت و برادرى

چرا که همه ، از هر جا، در یک مجمع و مصلاّ گرد مى آیند و با رنگ ها و نژادهاى مختلف کنار هم مى نشینند. آنچه در نماز جماعت بود، به مراتب بیشتر و قوى تر در نماز جمعه ، این تجمّع هفتگى مسلمانان وجود دارد.

2- تشکّل نیروهاى اسلام

این عبادت ، به نوعى مسلمانان را بر محور عبادت و نماز، تکشّل و یکپارچگى مى بخشد و مایه ارعاب دشمنان اسلام و خنثى شدن توطئه هاى تفرقه افکنانه و شایعه هاى آنان است .

3- رشد فکرى سیاسى مسلمان

به مقتضاى مطالب آگاهى بخشى که در خطبه هاى جمعه بیان مى شود، مردم از مسائل سیاسى کشور خود و جهان با خبر مى شوند و با آشنایى به وظایف اجتماعى خویش ، در صحنه اجتماع حضور بیشتر مى یابند.

4- تقویت روحیه جمعى

این نیز از آثار نماز جمعه است که قطره هاى پراکنده افراد انسانى را در یک اقیانوس ، گرد مى آورد و همه با ارتباط متقابل و شناسایى هم ، روحیه اجتماعى پیدا مى کنند و انزوا و فردگرایى از بین مى رود.

5- مرکزیّت بسیج مردم

سنگر نماز جمعه ، بهترین جاى دعوت مردم به بسیج شدن براى جهاد و دفاع و حلّ مشکلات اجتماعى و یارى رسانى به دیگران است . این قدرت عظیم مردمى که در نماز جمعه متجلّى مى شود، همواره مورد توجّه بوده و در صدر اسلام نیز، رسول خدا صلّى اللّه علیه و آله و امیرالمؤ منین علیه السلام از مساجد و پس از خطبه ها، افراد را بسیج کرده و به جبهه هاى جهاد، مى فرستادند.

و بسیارى آثار دیگر...[6]

سیره اولیاء دین  در نماز جمعه

روش رسول خدا صلّى اللّه علیه و آله و پیشوایان معصوم درباره نماز جمعه ، بیانگر اهمیّت آن و ضرورت اهتمام به این فریضه است .

در روایت است که على علیه السلام فرمود: روز پنجشنبه ، دوا(هاى ضعیف کننده ) نخورید، پرسیدند: چرا؟ فرمود: براى آنکه شمارا از حضور در نماز جمعه باز ندارد.[7]

امام صادق علیه السلام مى فرماید: وَ کانَ اَصحابُ النّبىِ یَتَجَهّزُونَ لِلْجُمْعةِ یومَ الخَمیسِ، لِضیقِ الْوَقتِ[8] یاران پیامبر، آن روز پنجشنبه براى جمعه آماده مى شدند، چرا که جمعه (بخاطر کارهایى که دارد) وقت تنگ است .

امیرالمؤ منین علیه السلام زندانیان و متّهمان پرونده هاى بدهکارى ، تهمت و... را براى نماز جمعه بیرون مى آورد، تا در نماز جمعه حضور داشته باشند، و اولیاء آنان ضمانت مى کردند که برگردند. فاسقان زندانى را هم براى شرکت در نماز جمعه ، بیرون مى فرستاد، با کنترل و مراقبت .[9]

على علیه السلام به عنوان بزرگداشت نماز جمعه و تعظیم این شعائر، پابرهنه براى نماز جمعه حاضر مى شد و کفشها را در دست چپ مى گرفت و مى فرمود: این نماز، جایگاه خاصّ الهى است ، و این کار را از روى تواضع در برابر خداوند انجام مى داد.[10]

با این حساب ، اهمیّت این فریضه آشکار مى شود و مسلمانان متعهّد نباید از حضور در این صحنه سیاسى عبادى غفلت ورزند.

امام امّت فرموده است :

نمازجمعه ، که نمایشى از قدرت سیاسى واجتماعى اسلام است ، باید هر چه با شکوهتر و پر محتواتر اقامه شود... ملّت عظیم و عزیز، با شرکت خود، باید این سنگر اسلامى را هر چه عظیمتر و بلند پایه تر، حفظ نماید، تا به برکت آن ، توطئه هاى خائنان و دسیسه هاى مفسدان خنثى شود.[11]